Stres - czym jest? Jak radzić sobie ze stresem?

Stres to nieodłączny element ludzkiej egzystencji. Tak naprawdę to nic innego jak relacja pomiędzy zaistniałą sytuacją a możliwościami człowieka poradzenia sobie z nią. I jeżeli stres działa mobilizująco i zachęcająco do podjęcia określonych działań, to jest traktowany jako swego rodzaju pozytyw. Ale jeżeli trwa zbyt długo, paraliżuje i wywołuje negatywne skutki (zarówno fizyczne, jak i psychiczne), to jest traktowany jako przeszkoda, której trzeba się pozbyć. Tym bardziej, iż skutki stresu (zwłaszcza długotrwałego) mogą być bardzo nieprzyjemne. Dlatego też warto nauczyć się radzenia sobie ze stresem, co na pewno ułatwi codzienne funkcjonowanie.

Podstawowe rodzaje stresu

Największą rolę w powstawaniu stresu niewątpliwie pełni stresor, czyli specjalny bodziec, który z jednej strony zaburza wewnętrzną homeostazę organizmu, a z drugiej - wpływa na to, jak sam człowiek odbiera daną okoliczność. To dowodzi tego, jak ta sama sytuacja może wywoływać zróżnicowane reakcje u różnych osób. W związku z tą zależnością można wyróżnić trzy rodzaje stresu:

• dystres - gdy pojawia się stresor, to organizm ocenia taką sytuację jako trudną i niemożliwą do rozwiązania, w której jedyną opcją jest ucieczka
• eustres - pojawiający się stresor wywołuje tak zwany stres pozytywny, który nie paraliżuje, ale zachęca do działania, zwiększa koncentrację oraz mobilizuje wszystkie siły i chęci do pracy oraz działania
• neustres - to taki bodziec, który u jednej osoby będzie całkowicie neutralny, ale u drugiej może przejść w dystres lub eustres 

Poszczególne rodzaje stresu mogą występować w różnych momentach życia. Najlepszy jest oczywiście eustres, ale najważniejsze jest to, aby umieć radzić sobie z także pozostałymi rodzajami stresu. Wśród innych rodzajów stresu można też wymienić stres pourazowy (czyli reakcja na traumatyczne wydarzenia) czy stres związany z konkretną sytuacją (na przykład stres w ciąży lub w pracy). 

Podstawowe fazy stresu

Stres - podobnie jak wiele innych reakcji organizmu na daną sytuację - zazwyczaj przebiega w określonych fazach. Dlatego też wyróżniamy trzy podstawowe fazy stresu:

• faza alarmowa, czyli początkowa reakcja zaskoczenia i swego rodzaju niepokoju z powodu konfrontacji z nową sytuacją (w fazie alarmowej wyróżniamy dodatkowo fazę szoku i fazę przeciwdziałania szokowi, w której jednostka podejmuje określone działania obronne)
• faza przystosowania, czyli odporności, w której organizm przyswaja wiedzę o tym, jak skutecznie i bez pojawienie się pewnych zaburzeń radzić sobie ze stresem
• faza wyczerpania (przewlekły stres), w której stałe pobudzenia organizmu najczęściej prowadzi do wyczerpania zasobów odporności i tym samym różnorodnych chorób psychosomatycznych (nawet do śmierci)

Mówiąc o fazach stresu trzeba też wspomnieć o tym, iż nie wszystkie trzy fazy stresu muszą wystąpić. Jeżeli organizm poradzi sobie z trudną sytuacja już w fazie drugiej, to nie następuje faza trzecia i wszystko wraca do normy. Faza ostatnia pojawia się tylko wtedy, gdy osoba borykająca się ze stresem nie wygra z nim na etapie fazy drugiej.

Objawy i skutki stresu

Objawy stresu (bez względu na jego przyczynę) są dosyć łatwe do rozpoznania. Wśród tych najczęściej występujących są:

• objawy fizyczne (ból głowy, ból żołądka, ból serca, przyspieszone tętno, nudności, zawroty głowy, zmęczenie, pocenie się dłoni, biegunka, zaparcia, niestrawność, nadkwaśność, wypadanie włosów)
• objawy psychiczne i emocjonalne (trudności z podejmowaniem decyzji, problemy z koncentracją, drażliwość, niska samoocena, niepokój, lęk, ataki paniki, wahania nastroju, poczucie izolacji, niemożność relaksu, bezradność, depresja)
• objawy behawioralne (częsta zmiana pracy, kompulsywne jedzenie, skłonność do nieprzemyślanych działań, nadużywanie narkotyków lub alkoholu, wycofanie z relacji społecznych, zachowania i tiki nerwowe, zbyt długi lub zbyt krótki sen)

Oczywiście poszczególne objawy stresu mogą być różne u różnych osób. Dodatkowo mogą występować pojedynczo lub całościowo, z różnym natężeniem. Jednak bez względu na to, to jednym trzeba pamiętać - skutki stresu (zwłaszcza tego długotrwałego) mogą być bardzo niebezpieczne. Długotrwały stres wpływa destrukcyjnie na człowieka i zazwyczaj przyczynia się do wielu schorzeń i chorób. Tutaj trzeba wspomnieć o między innymi wrzodach żołądka, zawale serca, chorobie wieńcowej, depresji, nerwicy, zaburzeniach seksualnych, miażdżycy, otyłości, nowotworach, chorobach autoimmunologicznych czy chorobach skóry. Wszystko to w skrajnych przypadkach może prowadzić nawet do śmierci.

Jak sobie radzić ze stresem?

Skutki stresu mogą być bardzo niebezpieczne. Dlatego też warto wprowadzić kilka podstawowych zasad, aby zmniejszyć jego siłę rażenia. Sposoby obniżające stres to przede wszystkim:

• aktywność fizyczna
• odpowiednia ilość snu
• zbilansowana dieta
• medytacja
• joga

Ważnym elementem walki ze stresem jest także realistyczne ocenianie sytuacji (czy na pewno trzeba się tak stresować?), traktowanie trudnych sytuacji jako wyzwań (a nie zagrożeń) czy uświadamianie sobie skutków (stres jest destrukcyjny). W sytuacji, gdy nie jesteśmy w stanie zapanować nad stresem samodzielnie, dobrym rozwiązaniem jest pomoc specjalisty.Stres towarzyszy nam na niemal każdym etapie życia. Warto traktować go w kontekście mobilizacji - wtedy może przynieść pozytywne skutki. W każdym innym przypadku stres wymaga szybkiej reakcji, gdyż jego skutki mogą być naprawdę niebezpieczne.